Valken (Falconidae) zijn roofvogels waarvan wereldwijd zo'n 65 soorten voorkomen.
Alle soorten kenmerken zich door lange, spitse vleugels, een scherpe, kromme, zwarte snavel en onbedekte poten en tenen. De rest van de poten is met veren bedekt (broek).
Bij gelegenheid werd in de Egyptische kunst een torenvalk of een kleine torenvalk uitgebeeld. Deze vertegenwoordigden soms de godinnen Isis en Nephthys. Een voorbeeld hiervan is terug te vinden in het graf van Sennedjem in Deir el-Medina waar twee valken staan afgebeeld met het embleem van beide godinnen op hun kop.
Veruit de meeste valken die in de Egyptische kunst en in de hiërogliefen zijn afgebeeld, vertegenwoordigen de valkengod Horus, de hemelgod die zijn vleugels over de aarde spreidt. Deze god werd beschouwd als de zoon van Osiris met wie de farao werd geassocieerd. De farao werd gezien als de plaatsvervanger van Horus op aarde. Met welke valkensoort Horus wordt bedoeld is onzeker. Wel is duidelijk dat het diverse grote valkensoorten zijn die de kunstenaars hebben beïnvloed. Dat de torenvalk van alle soorten het vaakst is gemummificeerd, is mogelijk het resultaat van het feit dat hij was verbonden aan de god Horus. De Horus-valk was in religieuze en symbolische context in ieder geval de belangrijkste vogel voor de Egyptenaren en werd dikwijls uitzonderlijk mooi gedecoreerd.
De eerste aanwijzingen die betrekking hebben op de Horus-valk dateren uit de Laatpredynastieke Periode. Op leistenen paletten, op standaards en op de knotskop van farao Narmer zijn al Horus-valken te herkennen. De Horus-valk kwam ook veelvuldig voor als decoratie van juwelen, als amulet en gedurende de Laatdynastieke Periode als mooi beeld in brons of steen. De beelden werden vaak als votiefoffers aangewend, sommige getuigen van groot vakmanschap.
Op het doden van een heilige valk stond de doodstraf volgens de geschiedschrijver Herodotus. De valken werden met name tijdens de Grieks-Romeinse periode massaal gemummificeerd en begraven op talrijke grote begraafplaatsen, verspreid over het hele land. Men besteedde veel aandacht aan de mummificatie. De vogels werden zorgvuldig ingezwachteld en rijk gedecoreerd, soms kreeg de valkenmummie zelfs een masker van kartonnage of kreeg de vogel een eigen kistje. Mogelijk dat sommige valken speciaal voor dit doel in gevangenschap broedden. Er is ook enig bewijs, hoewel gering, wat op valkerijen duidt.
Van de Predynastieke Periode tot ver in de Grieks-Romeinse Tijd was er een overvloed en een grote variëteit aan afbeeldingen. De vorm en het uiterlijk van de valk bleven gedurende de gehele Egyptische oudheid opmerkelijk constant.
© Joke Baardemans 2013
Bronnen: The Birds of Ancient Egypt, P. Houlihan; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt art. Poultry, P. Houlihan; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt art. Birds, P Houlihan