Het scheppingsverhaal dat in het oude Aboe, het huidige Elefantine is ontstaan, is minder groot en minder belangrijk dan andere scheppingsmythen.
Elefantine is een eiland midden in de Nijl. Het ligt tegenover de stad Assoean, vlakbij de eerste cataract aan de zuidgrens van Egypte. De stad was het belangrijkste cultuscentrum voor Chnoem, de god met de ramskop.Chnoem werd hier beschouwd als de scheppergod, de god met de creatieve gave. Tezamen met Anoeket en Satet vormde hij een triade. Zijn associatie met de Nijl en de vruchtbare grond droeg waarschijnlijk bij aan de beeldvorming van een pottenbakker die alle levende wezens had geschapen op zijn pottenbakkersschijf. Hij schiep het heelal door andere goden en de mensen, dieren en planten van klei te maken. Veel aandacht besteedde hij aan de vormgeving van het lichaam. Hij lette met name op het aanbrengen van ademhalingsorganen, spijsverteringsorganen, de wervels en de voortplantingsorganen. Daarna hield hij het voortbestaan in de gaten door te waken over de conceptie en de weeën.
Zijn vrouwelijke tegenhanger was de godin Heket, die voornamelijk werd gezien als godin van de bevalling. Zij werd afgebeeld met de kop van een kikker en trad op als goddelijke vroedvrouw bij koninklijke geboorten. Chnoem schiep mensen op de potterbakkersschijf, Heket vormde ze in de moederschoot.
De scheppingsmythe van Elefantine staat beschreven op de muren van de Grieks-Romeinse tempel in Esna. Van deze tempel is alleen de hypostyle hal behouden gebleven. De lofzangen, door de priesters gehouden, zijn aan Chnoem gewijd en beschrijven de scheppingsmythe. De mythe over de goddelijke geboorte van de Egyptische farao bevat hetzelfde thema. Chnoem maakt ook hierin de heerser en zijn of haar ka van klei op zijn pottenbakkersschijf.
Rondom de scheppingsmythe van Elefantine werd ook een festival gehouden in de tempel van Esna: het festival van Ptah oftewel het festival van het 'optillen van de hemel' en de 'schepping door de pottenbakkersschijf'. Dit festival werd gehouden in de derde maand van het winterseizoen en vond niet alleen in de tempel plaats, maar ook in de stad. Al vroeg in de morgen vonden er allerlei rituelen plaats in het heiligdom van de tempel, daarna voor de poort van de tempel en in de stad. Het festival werd 's nachts weer afgesloten in de tempel. Er werd geofferd, gezongen en de priesters liepen rond met het masker van Chnoem en van goden die werden geassicieerd met Chnoem. Het lijkt erop dat ook de gewone mensen deelnamen aan sommige rituelen en deelnamen aan de processie die 's middags plaatsvond.
© 2012 Joke Baardemans
Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypy, art. Creation Myths, v. Tobin; De geheimen van het Oude Egypte, L. Oakes en L. Gahlin; Gods and Men in Egypt, F. Dunand, C. Zivie-Coche