Religie was een onlosmakelijk deel van de Egyptische samenleving en hierin speelden dieren ook een belangrijke rol.
Dieren vertegenwoordigden bepaalde machten die konden leiden naar een leven in het hiernamaals. De dierenculten kennen al een lange geschiedenis vanaf de Predynastische Periode. Tijdens het Nieuwe Rijk ontstond er meer aandacht voor tijdens het Late Rijk vormde het absolute hoogtepunt van de dierenculten. De diverse culten en de vele dierenbegraafplaatsen die hieruit voortvloeiden zijn over heel Egypte teruggevonden. Men had onder andere de heilige katten in Bat, heilige krokodillen in Sjedit, heilige stieren in Ioenet, heilige honden en gazellen in Thebe en zelfs heilige vissen in Djedet.
Iedere cultus had een eigen tempel en eigen priesters. Er was een rouleersysteem voor de tempeldienst. Samen met de priesters hield de bevolking de cultus in stand. Dit betekende dat een groot deel van de bevolking tevens deelde in de welvaart die het plaatselijk cultusdier opleverde.
In Sakkara bevond zich een van de grootste concentraties dierenculten, daar was ook het Serapeum. Dit is een tempel gewijd aan de god Serapis, een combinatie van de god Osiris en de stiergod Apis. Het Serapeum was een van de heiligste plaatsen. Boven de grond stonden de tempels en de werkplaatsen, ondergronds bevonden zich de catacomben voor de Apis-stieren. Voor de cultus van de 'Moeders van Apis' was er een apart tempelcomplex in de buurt. Elke koe werd gezien als de moeder van de god Apis en beschouwd als een reïncarnatie van de godin Isis.
Voordat de koe in een ondergronds gewelf werd begraven werd ze gereinigd, gebalsemd, in linnen gewikkeld en met amuletten versierd.
Bavianen werden aanbeden als een bijzondere manifestatie van de god Thot. Zij werden in een speciaal afgesloten ruimten binnen de tempel van Ptah in Memphis gehouden. Na hun dood werden de bavianen vergoddelijkt als Osiris en in een kist begraven. De kist werd afgedekt met een kalkstenen plaat waarop de naam, herkomst en een gebed stond. Vervolgens werd de kist in een nis geschoven, welke zich in de rotswand van een onderaardse ruimte bevond. Was de kist eenmaal geplaatst dan werd de nis verzegeld.
Alleen al in Sakkara mummificeerden de Egyptenaren twee miljoen vogels. De ibiskelders vormden een van de meest uitgebreide dierenbegraafplaatsen. Zij werden, net als de bavianen, geassocieerd met de schrijvergod Thot. In elke ibiskelder lagen vele aardewerk potten met in elke pot een gemummificeerd lichaamsdeel of een compleet lichaam. De ibissen werden op grote schaal gefokt om aan de grote vraag te kunnen voldoen, bijvoorbeeld in Hermopolis, het belangrijkste cultuscentrum van Thot.
Valken werden geassocieerd met de god Horus. Bezoekers die speciaal voor de valken kwamen konden een Horusbeeldje kopen en schenken. Deze bevatte een holle ruimte. De ruimte kon men onder andere vullen met een lekker hapje voor de valkgod bijvoorbeeld een stukje gemummificeerde spitsmuis of een gebed, geschreven op een rolletje papyrus. Zo hoopte de pelgrim dat zijn smeekbeden meer effect zouden hebben. De populariteit van de valkencultus werd ook door de regering gestimuleerd. Volgens het oude geloof was de koning de reïncarnatie van Horus waardoor koning en valk nog meer dan gewoonlijk met elkaar werden geïdentificeerd. Van heinde en ver kwamen er pelgrims naar oorden zoals Sakkara voor onder andere genezing van een ziekte, goede raad en ook lieten zij zich de toekomst voorspellen. Allemaal in de hoop dat het betreffende cultusdier hun smeekbeden zou overbrengen naar de goden, dikwijls in ruil voor een offergave of een goede daad.
De meest recente vondst van dierenmummies dateert van december jl (2012). Bij opgravingswerkzaamheden onder leiding van Salima Ikram, een vooraanstaande egyptologe, heeft men in Sakkara 8 miljoen hondenmummies aangetroffen. De catacombes bevinden zich dicht in de buurt van de tempel van Anoebis, de jakhalsgod die werd geassocieerd met begrafenissen en het balsemen.
© Joke Baardemans 2012
Bron: Divine Creatures, animal mummies in Ancient Egypt, S. Ikram; Dood en begrafenisrituelen in het oude Egypte, S. Ikram; Het oude Egypte, Opkomst en ondergang van een beschaving, T. Wilkinson