De iconografische manier waarop de vrouwelijke borst is weergegeven op de vele afbeeldingen uit het oude Egypte heeft alles van doen met vruchtbaarheid, moederschap en overvloedigheid.
Het geprononceerd afbeelden van de borst was een onderdeel van tamelijk gangbare decoraties in bijvoorbeeld tempels en graven. Zij hebben een symbolische betekenis bij diverse goden. Zo wordt de Nijlgod Hapy afgebeeld als een man met een godenbaard en zware, hangende borsten. Doorgaans is deze god, net als andere scheppergoden gekroond met de papyrusplant en draagt hij offergaven van bloemen en water of andere dingen waaruit de mate van overvloed en vruchtbaarheid blijkt. Ook Taweret, de beschermgodin inzake zwangerschap en geboorte, wordt als zwanger nijlpaard met hangende borsten afgebeeld terwijl zij op haar achterbenen staat. Hier wordt duidelijk een symbolische link gelegd met haar goddelijke rol inzake vruchtbaarheid.
Een heel andere betekenis heeft de afbeelding van Isis Lactans. Hier wordt de godin Isis, de zuster en vrouw van de god Osiris, uitgebeeld als een moeder die borstvoeding geeft. Zij is herkenbaar aan de hoofdtooi in de vorm van een troon en heeft een jong kind op haar schoot. Van de 18e dynastie draagt zij op haar hoofd koeienhorens met daartussen de zonneschijf. Zij ondersteunt met haar rechterhand haar linker borst, de traditionele kant waarmee het kind werd gevoed. Het kind is herkenbaar aan de jeugdlok aan de zijkant van het hoofd en de vinger aan de mond. Het is de god Horus als kind. De mythe vertelt hoe Isis het leven gaf aan haar zoontje nadat zij haar broer Seth was ontvlucht en naar het moerasgebied van de Delta was getrokken. Na zijn geboorte werd Horus aan vele gevaren blootgesteld maar Isis volhardde in haar zorg en beschermde de jonge god, totdat hij oud genoeg was om zijn vader op te volgen als koning van Egypte. Hoewel Isis de moeder was van Horus werd zij ook gezien als de moeder van de farao. Het kind op schoot verbeeldde dan tevens de farao. Vroege Piramideteksten meldden al dat de farao drinkt van de borsten van Isis. Farao's vanaf het Nieuwe Rijk noemden zichzelf ook vaak de zoon van Isis en benadrukte zo het goddelijk aspect van hun koningschap. De Egyptenaren hebben vele Isis Lactans afbeeldingen gemaakt op reliëfs maar ook in de vorm van beelden en een groot aantal amuletten.
In het graf van Thoetmoses III bevindt zich ook een symbolische afbeelding van een borst. In het bijschrift treft men eveneens het hiëroglief aan voor borst, menedj. De koning wordt hier gezoogd door een boomgodin in de vorm van een sycomoor. Men ziet de stam van de boom, die de torso van de godin Isis verbeeldt, een arm die ondersteuning biedt en een hangende borst. Deze is rood gekleurd terwijl de takken en bladeren groen zijn. Het bijschrift luidt: Mencheperra (troonnaam van Thoetmoses) wordt gevoed door zijn moeder Isis. De naam van de eigen moeder van de farao was namelijk ook Isis. De afbeelding is een verwijzing naar zowel zijn menselijke alsook naar de goddelijke moeder Isis.
Aan het eind van het 1ste millenium voor Chr. verscheen in vele afbeeldingen de 'situla'. Dit is een Egyptische vaas die in een bepaalde religieuze context werd gebruikt. In de vormgeving van deze vaas is een borst te herkennen. Aangetoond is dat het Egyptisch woord voor situla kon worden gebruikt als het woord voor borst. Een situla werd gebruikt om water of melk in te bewaren voor offergaven, vaak bestemd voor de godin Isis. Door het water kon zij in verband gebracht worden met de Nijl-rites van Osiris en de melk kenmerkte haar ouderlijke rol als moeder van Horus.
In het museum van Alexandrië is een beeldje van Isis te bezichtigen waarbij zij in haar linkerhand een sitiula houdt die exact dezelfde vorm heeft als de menedj hiëroglief, een hangende borst. De associatie met het vruchtbaarheidsaspect in relatie tot de godin is hier overduidelijk.
© 2012 Joke Baardemans
Bronnen: Reading Egyptian Art, R. H. Wilkinson, The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt,, R.H. Wilkinson.