Aan het einde van het Oude Rijk werden de tot dan toe gebruikte piramideteksten vervangen door de Sarcofaagteksten, hoewel sommige piramideteksten in gebruik bleven gedurende het Middenrijk.
De spreuken van de Sarcofaagteksten zijn vooral aangetroffen op en in kisten van ambtenaren en hun ondergeschikten, maar verschenen ook op de muren in graven, op stèles, beelden, kanopenvazen, mummiemaskers en in papyri. Het is een wijdverspreid misverstand dat de teksten alleen op sarcofagen werden vermeld.
Een van de vroegste Sarcofaagteksten is al aangetroffen in de piramide van farao Ibi uit de 8e dynastie. Ook in Balat in de Kharga oase zijn enkele opschriften uit die tijd bewaard gebleven, er vanuit gaande dat de datering juist is.
Door de Sarcofaagteksten werden spreuken ook toegankelijk voor een groter publiek. De Piramideteksten waren exclusief bedoeld voor de farao. In principe kon nu elke overledene een Osiris worden. Net zoals in de piramideteksten stond ook in de Sarcofaagteksten de voortgang van het bestaan centraal.
Hoewel de taal van de Sarcofaagteksten doorgaans het Middenegyptisch is, wordt ook het Oudegyptisch veelvuldig geïmiteerd. De spreuken worden in verticale kolommen, in cursieve hiërogliefen of in het vroeg-hiëratisch weergegeven.
In de regel worden de titels aan het begin van de spreuk weergegeven, maar soms ook aan het einde. Om verschillende onderdelen aan te duiden en te benadrukken wordt rode inkt gebruikt. Belangrijke spreuken zijn geheel met rode inkt geschreven.
Er verschijnen een aantal nieuwe elementen in de teksten, bijvoorbeeld de vermelding waarbij de wens werd geuit om verenigd te worden met familie in het hiernamaals. Ook Apophis, de slangengod, verscheen ten tonele als grote vijand van de zon. Het concept van het laatste oordeel over de doden deed zijn intrede en de overwinning op vijanden werd geïntensiveerd. In de Sarcofaagteksten vinden we veel aspecten terug over de schepping, de schepper en zijn kinderen. Kortom, het beeld van het hiernamaals wordt meer concreet. De dodengod Osiris stond meer in de schijnwerpers, waarbij de overledene soms als Osiris zelf optrad, soms als zijn helper, maar veelal ook als zijn toegewijde zoon Horus.
De inhoud van de teksten variëren in de keuze en in de hoeveelheid van teksten. Regelmatig werden de spreuken sterk ingekort. Ook praktisch complete versies of verschillende weergaven van hetzelfde geschrift kon worden gebruikt.
In het verlengde hiervan is het Boek van de Twee Wegen belangrijk dat in twee varianten is geschreven. Deze versies zijn hoofdzakelijk gevonden op de kisten van Bersha. Beir el-Bersha is een oud-Egyptisch dorp dat zich in het midden van Egypte bevond gedurende het Middenrijk. De eerste versie is het vroegste voorbeeld van een kosmografie, de wetenschap die alles beschrijft wat met het heelal te maken heeft. Het is een handleiding van het hiernamaals die de god Osiris centraal stelt. De latere versie, die wordt gerekend tot een van de onderwereldboeken, is een meer uitgewerkte variant welke de god Ra meer benadrukt. In tegenstelling tot de latere onderwereldboeken vindt bij de eerste variant de reis door het hiernamaals plaats door de hemel en start bij de zonsopkomst aan de oostelijke horizon in plaats van bij de zonsondergang.
Een andere groep teksten die belangrijk is binnen de Sarcofaagteksten zijn teksten die betrekking hebben op de eeuwige rietvelden (Iaroe-velden). De eeuwige rietvelden worden vaak beschreven als groene velden, weelderige boomgaarden met ruime voorraden water. In de Sarcofaagteksten wordt duidelijk gemaakt dat dit een plek is waar gewerkt moet worden om offergaven voor de god Osiris te kunnen produceren. De spreuken voorzagen de overledene van kennis die nodig was voor het hiernamaals.
De hoeveelheid spreuken inzake de Sarcofaagteksten is enorm: meer dan 250 en vaak ook nog eens talrijke varianten. Deze hoeveelheid voorziet ons van een grote dosis informatie. Helaas is een aanzienlijk hoeveelheid tekst niet exact te dateren en daarom soms ook lastig te vertalen.
© Joke Baardemans 2015
Bronnen: The Ancients Egyptian Books of the Afterlife, E. Hornung; The oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, L. Lesko; Schrift und Schreiber im Alten Ägypten, A. Schlott