In het oude Egypte was de Nijl met haar vruchtbare omgeving onmisbaar.
De rivier bracht ook gevaren met zich mee door de telkens terugkerende overstromingen. Daarom is het niet verwonderlijk dat de bevolking naar manieren zocht om zich te kunnen redden in het water. Zwemmen was een voor de hand liggende optie. Hoewel er geen enkele aanwijzing bestaat dat zwemmen als wedstrijdsport werd beoefend, blijkt uit diverse bronnen dat het onder de oude Egyptenaren een populaire bezigheid moet zijn geweest. Het is daarom opmerkelijk dat er relatief weinig afbeeldingen en teksten van zwemmers zijn teruggevonden. In de Libische woestijn, in de buurt van Wadi Sora, zijn prehistorische muurschilderingen aangetroffen waarvan men veronderstelt dat dit zwemmers zijn. Ook op koninklijke zegels uit de 1e en 2e dynastie, aangetroffen in graven van hoge ambtenaren in Sakkara, zijn zwemmers te zien. Verder zijn er nog zwemmers afgebeeld op een reliëf in de tempel van Ramses II bij Abydos. Het maakt deel uit van een weergave van de Slag bij Kadesh.
Een belangrijke tekst die een aanwijzing bevat over zwemmen komt van prins Kheti. Deze prins kwam uit Sioet en leefde tijdens het Middenrijk. In een biografische inscriptie laat hij weten dat de farao hem in zijn jeugd reeds heeft verzocht om zwemles te nemen, samen met de koninklijke kinderen. Er bestond dus een vorm van zwemles. De lessen maakten waarschijnlijk deel uit van de opvoeding in de kring van hoogwaardigheidsbekleders.
Vanuit de Piramideteksten uit het Oude Rijk zijn twee woorden voor zwemmen bekend: 'nebi' en 'mehi', waarbij het laatste woord meer 'in het water zijn of drijven' betekent. Als determinatief, dit zijn klankloze tekens in het hiërogliefenschrift die een bepaalde betekenis hebben, ziet men een persoon in horizontale houding, de armen in een duidelijke zwemslag welke nog het meest doet denken aan onze crawlslag.
Tijdens het Nieuwe Rijk verschenen de eerste afbeeldingen van zwemmende meisjes. Kennelijk waren deze sportieve meisjes zeer populair, want ze zijn veelvuldig beschreven in oud-Egyptische liefdesliederen en poëzie. Een van die teksten luidt:
Ik begeef mij in het water om met jou te zijn, om jou ter wille te zijn en duik op met een rode vis, het voelt goed in mijn vingers, ik leg hem op mijn borst, mijn man, mijn geliefde, kom en zie toe!
De afbeeldingen van de zwemsters zijn te vinden op zilveren schalen, reliëfblokken en ostraca's oftewel beschilderde potscherven. Ook werden er zalflepels gemaakt in de vorm van zwemmende meisjes. Deze zalflepels waren erg kostbaar en werden mogelijk gebruikt als geschenk. Zij waren tot in de Late Tijd een gewild object. Men veronderstelt dat de lepels tevens een erotische betekenis hadden, mede gelet op de duidelijk waarneembare vrouwelijke kenmerken. De vorm bestaat uit een slank, naakt zwemmend meisje. In haar uitgestrekte armen houdt zij een bakje vast, vaak in de vorm van een eend, waarin cosmetica zat. De binnenkant van de lepel is soms voorzien van kleine visjes of golfjes, terwijl de zijkanten met lotusbloemen zijn gedecoreerd. Een vergelijkbare vormgeving treft men aan op de ostraca's en op zilveren schalen. Het hoofdmotief bestaat uit een moeraslandschap, papyrus en lotusplanten met rondfladderende ganzen, eenden en water met vissen. De meisjes, die alleen een heupband dragen, zwemmen in het water en vangen met blote handen vissen en watervogels.
Tuinen met een centraal aangelegde vijver vormden vooral in het Nieuwe Rijk een luxueus onderdeel van een Egyptisch woonhuis, ook van de koninklijke paleizen. Kleurige voorstellingen vindt men in het bijzonder in de Thebaanse privégraven. In de besloten ruimtes worden scènes getoond van een waterlandschap, met onder andere papyrus en lotusplanten, dadelpalmen, sycomoren waar veel eenden en ganzen wegvliegen of zwemmen, omringd door vissen. Men denkt dat deze vijvers werkelijk bestonden en dat er mogelijk ook in werd gezwommen.
© 2012 Joke Baardemans
Bronnen: Sports in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, W.Decker; Tanz, Tanz, Sport en Spiel im Alten Ägypten, Juliane Lengning, in Kemet (DE) oktober 2006, Sport in Ancient Egypt, A. Touny, S. Wenig;Games in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, T. Kendall