Hoewel de dwerggod Bes een van de meest populaire Egyptische goden was, is er weinig bekend over zijn herkomst.
Sommige onderzoeken verwijzen naar Afrika en het Midden Oosten, maar duidelijk is dat zijn verschijning sinds het Oude Rijk in Egypte in ieder geval wijdverspreid is. De naam Bes is mogelijk een herleiding van 'Besa' wat 'bescherming' betekent en verwijst naar een groot aantal goden en demonen.Hoewel zij waarschijnlijk niet allen naar Bes zijn te herleiden, delen ze overwegend dezelfde karaktertrekken. Daarom is Bes een complexe godheid, die maar moeilijk te begrijpen is. Tijdens en na het Nieuwe Rijk kreeg de god nog meer bekendheid. Hij werd door de oude Egyptenaren als een zeer machtig en bezwerende godheid gezien. Hij was bijzonder belangrijk voor zwangere vrouwen als beschermer van de geboorte en van hun kinderen, vandaar dat hij ook vaak wordt afgebeeld naast de godin Taweret, de nijlpaardgodin. Bes wordt tevens in verband gebracht met vreugde en wijn, huwelijk en erotiek, met volksfeesten, muziek en met dans. Hij was dan ook immens populair onder de gewone bevolking.
Bes wordt doorgaans afgebeeld als een gemaskerde, lelijke, dikke dwerg, met korte beentjes, dikke buik en een vergroot hoofd. Dikwijls heeft hij duidelijke borsten, is hij bebaard, heeft grote uitpuilende ogen en laat zijn geprononceerde tong ver uit zijn mond hangen. Op zijn hoofd draagt hij een hoge kroon met pluimen. Men ziet hem ook afgebeeld met manen, als leeuw of met een leeuwenstaart. Na het Nieuwe Rijk wordt hij soms voorzien van een luipaardvel in samenhang met bepaalde rituelen. Omdat Bes tevens werd gezien als beschermer tegen slangen zien we ook voorstellingen van hem waarbij hij slangen vasthoudt of in slangen bijt. In deze hoedanigheid was hij de incarnatie van de demon Aha, die slangen eigenhandig wurgde. Om zijn beschermende natuur te benadrukken is hij te zien met messen of het sa- hiëroglief, wat bescherming betekent. Hij is vaak afgebeeld met muziekinstrumenten, zoals een ratel en een harp. In tegenstelling tot andere voorstellingen ziet men Bes meestal frontaal afgebeeld. Dit was zeer uitzonderlijk in het oude Egypte en diende ertoe beweging te simuleren.
Vanaf de Derde Tussenperiode bood alleen zijn masker al voldoende bescherming. Andere afbeeldingen laten een lichaam zien met vier armen en meerdere hoofden of met een valkenstaart en met diverse attributen van andere goden. In de Grieks-Romeinse periode draagt hij ook wel een zwaard en schild doordat hij werd gezien als een militaire beschermer. Een enkele keer is hij zelfs helemaal uitgedost als militair.Er zijn geen aparte heiligdommen van Bes bekend, maar door zijn beschermende functie en grote populariteit komt men zijn afbeelding tegen op geboortehuizen, in paleizen, arbeiderswoningen en allerlei kamers die met geboorte te maken hadden. Op heel veel voorwerpen uit het dagelijks leven is een afbeelding van Bes te zien, bijvoorbeeld op sieraden, amuletten, hoofdsteunen en ook op allerlei cosmetische artikelen.
Het is aangetoond dat er individuen waren die zich als Bes verkleedden en dansen opvoerden. De Fransman Petrie heeft in een huis uit het Middenrijk in Kashan een masker van de godheid terug gevonden dat sporen vertoont van regelmatig gebruik. Kennelijk was een belangrijke rol weggelegd voor de drager.
In de Ptolomaeïsche Periode kende men de zogenaamde Bes-kamers, kamers met veel voorstellingen van de god. Men veronderstelt dat deze kamers voor speciale rituelen werden gebruikt. De invloed en verering van Bes reikte zelfs tot over de grenzen met Egypte want ook in bijvoorbeeld Cyprus en Syrië zijn veel afbeeldingen van hem aangetroffen.
© 2012 Joke Baardemans
Bronnen: The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, R.H. Wilkinson; Het Oude Egypte in woord en beeld, T. Wilkinson