De god Seth is een van de vroegst vermelde godheden.
Het is waarschijnlijk van oorsprong een woestijngod. Zijn mythologische reputatie is tamelijk tegenstrijdig. Seth werd beschouwd als een god van verwarring en chaos en is de personificatie van gewelddadigheid, maar werd ook gezien als een god die macht, sluwheid en beschermende kracht symboliseerde. Hij was de god die verantwoordelijk was voor de gewelddadige dood van Osiris en die met de god Horus, kind van Osiris en Isis, streed om het koningschap van Egypte. Tijdens de Naqada I Periode werd de verering voor Seth al tot uiting gebracht door de toenmalige heerser Schorpioen. Hij liet een afbeelding van de god Seth kerven in zijn strijdknots. In de Vroegdynastieke Tijd werd de koning beschouwd als de plaatsvervanger van zowel Horus als Seth. Farao Peribsen (2e dynastie) verving de gebruikelijke Horusvalk boven zijn serech door het Sethdier. Een serech is naar men vermoedt een onderdeel van de paleisfaçade die bij de Horusnaam (koninklijke titulatuur) hoort. Farao Chasechem plaatste beide godheden boven zijn serech.
Seth was een belangrijk lid van de enneade van Heliopolis, zoon van de hemelgodin Noet en broer van Osiris, Isis en Nephthys. Gedurende het Oude Rijk werd hij als ontwrichtend en gezagsondermijnend gezien terwijl hij in de zonnereligie tijdens het Middenrijk werd beschouwd als een belangrijke bondgenoot van de god Ra in de strijd tegen chaos. Hij was degene die staand op de voorsteven van de zonnebark de vijand van de schepping, Apophis, aan zijn speer reeg.
In het Nieuwe Rijk was Horus de heerser over de vruchtbare delta terwijl Seth heerste over de woestijn en de buitenlanden. Ook andere contrasten verbonden deze goden, bijvoorbeeld: het noorden en het zuiden, hemel en aarde, de aarde en het hiernamaals, zwart en rood. Ook heerschappij en macht, geboren worden en verwekt worden verbonden deze twee godheden. Zelfs zijn testikels vormden in symbolische zin tegenhangers voor het oog van Horus.
In de 19e en 20e dynastie werd Seth opgewaardeerd tot schutspatroon van de farao's uit de Ramessidentijd. Sommigen van hen droegen zelfs zijn naam bijvoorbeeld Seti en Sethnacht. Na de 20e dynastie werd Seth weer steeds meer als een kwaadaardige godheid gezien. Zijn naam als woestijngod en god van de buitenlanden leidden tot de associatie met de vijand uit het buitenland zoals bijvoorbeeld de Assyriërs. Tegen de 25e dynastie was er nauwelijks meer sprake van een enige goddelijke verering voor Seth.
Seth wordt doorgaans afgebeeld als een dier met een lange gekromde snuit, puntige oren en een rechtopstaande, gevorkte staart. Dit Sethdier is afwisselend geassocieerd met een varken, een hond, een aardvarken en een ezel. Men veronderstelt dat het een mythologisch dier is dat Seths ontwrichtende aard weerspiegelde en zijn nauwe relatie met de woestijn verbeeldde. De vroegste afbeeldingen laten Seth staand zien terwijl hij later ook zittend of gehurkt wordt afgebeeld. Zijn band met de heersers komt tot uitdrukking door zowel Seth als Horus, soms als tweekoppig wezen, uit te beelden als vertegenwoordigers van Opper- en Neder-Egypte.
In de loop der tijd wordt Seth als mens afgebeeld met de kop van het Sethdier. Deze wijze van afbeelden komt met name in het Nieuwe Rijk voor. Afbeeldingen en amuletten tonen Seth met de witte kroon van Opper-Egypte of met de dubbele kroon.
Tijdens de Late Tijd werden veel van zijn beelden zo bewerkt dat zij leken op andere, goedaardige godheden, zoals bijvoorbeeld op de god Thot.
Gedurende de faraonische tijd was Naqada Seths belangrijkste cultuscentrum. De overeenkomsten met de Aziatische god Baäl maakten hem ook populair in de oostelijke delta. Seth werd nog tot in de late tijd afgebeeld zoals bijvoorbeeld in de Hibistempel in de Charga oase, waar men Seth nog steeds kan zien als een gevleugelde godheid, voorzien van een speer waarmee hij Apophis doorboort.
© 2013 Joke Baardemans
Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, Isis, J. Gwyn Griffiths; The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, R. Wilkinson; Het oude Egypte in woord en Beeld, T. Wilkinson.