De mythen uit het oude Egypte zijn niet zomaar verhalen, maar vertellen ons over het leven en de gedachten van de oude Egyptenaren, over universele thema's zoals het begin van de tijd, het ontstaan van de wereld, de schepping van de mensen en het leven na de dood.
Het zijn verhalen over goden en vertellen dat èn hoe zij deel uitmaken van het universum, dat zij er leefden en doodgingen. Een mythe geeft woorden aan filosofische vraagstukken, zij vormen rolmodellen in allerlei situaties. Eigenlijk zijn de meeste mythen uit het oude Egypte mond-op-mondverhalen, er zijn maar weinig echt volledig beschreven mythen. De meeste mythen zijn voornamelijk gebaseerd op fragmentarische verwijzingen op stèles, tempelinscripties en papyri. Tot de mythen die het best zijn gedocumenteerd behoren de 'scheppingsmythen', de 'mythe van de verre godin' en de 'Osirismythe'.
Er zijn diverse scheppingsmythen en dus ook diverse scheppergoden. Bij de scheppingsmythe van Heliopolis ligt de oorsprong van de schepping bij Noen, een creatieve watermassa waarin de geest van de god Atoem waart en waaruit leven ontstaat. Het is de god Atoem die uit de oerheuvel, de benben oprijst en door masturbatie zichzelf voortplant. Atoem vormt samen met zijn nakomelingen de enneade van Heliopolis, een groep van negen belangrijke Egyptische goden: Atoem, Sjoe en Tefnut, Geb en Noet en Osiris, Isis, Seth en Nepthus.
De scheppingsmythe van Hermopolis gaat uit van een groep van acht goden, een ogdoade. Deze goden vormen een goddelijke personificatie van de basiselementen die nodig waren voor de schepping. Deze elementen veroorzaken een eruptie waardoor de schepping kon plaatsvinden. 
Over de gebeurtenissen hierna bestaan verschillende versies. Een van de belangrijkste versie gaat over de Grote Kakelaar, de hemelse gans, die een ei legt op de oerheuvel. In een andere die versie speelt de god Thot een rol. Hij zou in de gedaante van een ibis op de oerheuvel een ei gelegd hebben. Een alternatieve versie verhaalt over een lotusbloem (belichaamd door de god Nefertem) die drijft op het oerwater en waaruit de zon oprees.
Chnoem is de scheppergod, verbonden aan de scheppingsmythe van Elefantine. Hij schiep het heelal door levende wezens van klei te maken op zijn pottenbakkersschijf.
De scheppingsmythe van Memfis wordt gedomineerd door de scheppergod Ptah. Door alle aspecten van het heelal in zijn hart te bedenken en ze bij naam te noemen schiep hij het heelal.
De mythe van de verre godin is een verhaal dat opgetekend staat in het Boek van de Hemelkoe. De teksten in dit boek gaan over de zonnegod Ra, de zondeval en het redden van de mensheid. In diverse koningsgraven uit het Nieuwe Rijk wordt deze mythe geïllustreerd door de zonnebark van Ra die reist door de buik van de hemelkoe, terwijl de god Sjoe het lichaam hoog houden. De mythe van de verre godin vertelt over de god Ra die oud en moe was. De mensheid zwoer tegen hem samen. Ra zond zijn 'oog' in de vorm van zijn dochter Hathor naar de aarde om de mensheid te vernietigen. Hathor verscheen in de gedaante van de leeuwgodin Sachmet en liet het woeste karakter van deze godin zien. Zij richtte een slachting aan onder de bevolking. Toen Ra dit zag, veranderde hij van gedachten en verzon een list om een einde te maken aan het bloedbad. Hij liet bier vermengen met rode oker, zodat het op bloed leek. Hathor dronk hiervan en doordat zij dronken werd, vergat zij haar opdracht: de mensheid was gered. Ra besloot hierna afstand te nemen van de wereld en de mensheid en nam plaats op de rug van Noet, de hemelkoe. Vanaf dat moment verscheen Ra aan de hemel en keek neer op de aarde.
Veruit het meest bekend is de mythe van Osiris. Hij volgde zijn vader Geb op als heerser van de aarde. Seth was jaloers en besloot met zijn handlangers zijn broer te doden. Hij sneed Osiris in stukken en verspreidde hem over het hele land. Zijn echtgenote Isis, die tevens zijn zus was, verzamelde uiteindelijk met een andere zus, de godin Nephtys, bijna alle lichaamsdelen. Zij slaagden erin het lichaam te reconstrueren. Het lukte zelfs om Osiris weer voldoende levenskracht te geven om Isis te bevruchten waarna zij hun zoon Horus baarde, in het papyrusmoeras van de Nijldelta. Toen Horus eenmaal volwassen was, nam hij wraak en eiste de troon op. Seth wilde hier niet op ingaan en een strijd volgde. In deze strijd werd Horus beroofd van zijn linkeroog (oedjat-oog), dat later met behulp van de god Thot weer op magische wijze werd geheeld. Na een langdurige strijd versloeg Horus uiteindelijk Seth en was de weg vrij om zijn vader Osiris op te volgen als koning van Egypte.
De essentie van de Osirismythe verwijst naar het koningschap, de wedergeboorte, het regeneratieve. Het vormt tevens het model voor de Egyptische ideeën over de dood, begrafenisrituelen en mummificatie.
Mythen vertellen ons wat er is gebeurd met de goden. Het zijn verhalen die een zichtbare en onzichtbare wereld tot uitdrukking brengen. In feite vormden de mythen de link tussen de waarheid en de verbeelding. Historische gebeurtenissen werden door de Egyptenaren vaak gemythologiseerd om het heldhaftige, het bovennatuurlijke of de bovenmenselijke aspecten die aan het proces hadden bijgedragen nog eens te onderstrepen. Egyptische mythologische teksten verschaffen ons inzicht in de mentaliteit van de Egyptenaren. Over het algemeen kan men stellen dat de mythische teksten (en andere teksten) het beeld bepaalden van de oude Egyptenaren die de positieve waarden van het leven aangrepen en trachtten om op een productieve en positieve manier dat leven te leven.
© Joke Baardemans
Bronnen: Gods and Men in Egypt, Chr. Zivie-Coche en Fr. Dunand; D.B. Redford, The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. V. Tobin